Një unifikues dashamirës ose diktator i uritur nga pushteti? Në 40 vjetorin e vdekjes së tij, trashëgimia e liderit të ndjerë jugosllav Josip Broz Tito, mbetet një temë debati në trojet ballkanike dikur të bashkuar nga fuqia e tij.
Nuk do të ketë ceremoni zyrtare shtetërore të hënën (4 maj) për të nderuar 40 vjetorin e kalimit të Titos në vendet që dolën nga shpalosja e përgjakshme e Jugosllavisë së tij socialiste. Por besimtarët besnikë pritet të marin pjesë- megjithëse në numër të vogël për shkak të kufizimeve të koronavirusit – në varrin e tij në Beograd dhe fshatin e tij të lindjes Kumrovec në Kroaci, citon Euractiv.
Me një miksim të karizmës dhe dhunës, Tito mbajti bashkimin e larmishëm të popujve të Jugosllavisë së bashku për pothuajse katër dekada deri në vdekjen e tij në moshën 87 vjeç, në 4 maj 1980. Pa të, federata zgjati vetëm një dekadë më shumë përpara se të copëtohej përgjatë vijave etnike në një seri luftërash që morën më shumë se 130,000 jetë.
Dekada më vonë, hija e Marshallit bie në mënyrë të pabarabartë nëpër vendet që ende mbajnë plagët e atyre konflikteve. Popullariteti i tij është zbehur në vende të tilla si Kroacia dhe Serbia, ku ndjenjat nacionaliste ende janë shumë të forta. Por, llojet e Jugo-nostalgjisë, siç dihet, ende mund të gjenden në të gjithë rajonin midis atyre që grumbullohen për kufijtë e hapur dhe prosperitetin që largojnë vendet e varfra sot.
Aleksandra, një 48-vjeçare në Mal të Zi, kujton një vend “të organizuar, të respektuar dhe të madh, dhe unë e shoqëroj këtë me Titon”. “Ndjeva një ndjenjë të përkatësisë në Jugosllavi”, shtoi ajo. “Tri dekadat e fundit kanë qenë një regresion në çdo kuptim: ekonomik, social, kulturor”.
Liria brenda kufijve
Tito gjithmonë ka kundërshtuar kategorizimin e lehtë. Lindur nga një nënë sllovene, babai kroat dhe i martuar me një serb, ai dukej se mishëronte vizionin e tij për një Jugosllavi multi-etnike.
Ndryshe nga vendet e tjera komuniste, Jugosllavët shijuan lirinë e gjerë kulturore dhe mundësi për të udhëtuar në Perëndim nën drejtimin e Tito, i cili prishi lidhjet me Bashkimin Sovjetik.
“Ai nuk ishte një udhëheqës demokratik, por për një qytetar mesatar siguroi një jetë shumë më liberale në krahasim me çdo vend tjetër komunist europian”, tha Vedran, ekonomist 57-vjeçar në Zagreb.
Por Tito shpalosi një vijë të ashpër kur erdhi puna për të kritikuar shtetin e tij. Mijëra kundërshtarë të tij politikë u spastruan dhe u hodhën në burg nën orën e tij, ndërsa qindra vlerësohet se kanë vdekur. Numri i përgjithshëm i viktimave të regjimit nuk është vendosur kurrë zyrtarisht.
Gordana, një pensioniste 77-vjeçare në Beograd, e cila nuk pranoi t’i jepte mbiemrin, i tha AFP se “kurrë nuk i pëlqeu” Titos ose “komunistët e tij”. “Regjimi i tij konfiskoi pronën tonë private dhe burgosi ata që mendonin ndryshe”, tha ajo.
I akuzuar për nxitjen e një kulti personaliteti nga disa, imazhi i Titos dikur ishte i kudondodhur dhe emri i tij ndikoi te një qytet në secilën nga gjashtë republikat e Jugosllavisë dhe dy provincat.
Në vitet që pasuan, emri i tij është pastruar ndërsa shumë fotografi dhe monumente janë hequr gjithashtu nga syri i publikut. Por Stanko Vasiç, një mekanik 57-vjeçar, ende var një foto të Titos në garazhin e tij në Sarajevë.
Si pjesa më multietnike e ish-Jugosllavisë, Bosnja gjithashtu kishte më së shumti për të humbur nga nacionalizmi që nxiti gjakderdhjen e viteve 1990. “Moralisht dhe ideologjikisht, Titos nuk i ka mbetur asgjë nga sot”, ankohet Vasiçi.
“Unë po mendoj për barazi, drejtësi, arsim, shëndet për të gjithë, të drejta të punës … Ata që janë në pushtet sot nuk janë të aftë të bëjnë gjithçka që ai kishte ndërtuar”.
